معراج السعاده

فصل دوم: لذت و الم قواى چهارگانه

*آدمى دارای چهار قوه است که حکم سرهنگان دارند: نظریه عقلیه،وهمیه خیالیه، سبعیه غضبیه، و بهیمیه شهویه.

 * هر یک از اینها لذت و دردی دارد. و لذت هر یک در چیزى است که مقتضاى طبیعت آن است که‏ به جهت آن خلق شده‏، و ناراحتی آن در خلاف آن است.

*مقتضاى عقل و سبب ایجاد آن، معرفت‏حقایق اشیاء است، لذت آن درعلم و معرفت، و درد  آن در جهل و حیرت است.

* مقتضاى غضب، چون قهر است و انتقام، لذتش در غلبه و تسلط است، و المش درمغلوبیت.

* شهوت، چون مخلوق است از براى تحصیل غذا و سایر آنچه قوام بدن به آن‏است، لذتش در رسیدن به آنها، و المش در حرمان و ممنوعیت از آنها است.و همچنین‏است در وهمیه.

*بالاترین لذتها، لذت عقلیه است و سایر لذات در جنب آنها قدر و مقدارى ندارد.

* ابتداى امر آدمى میل او به سایر لذات است.

* هر چند جنبه حیوانیت قوت مى‏گیرداین لذات نیز قوى‏تر مى‏گردد.

* چندان که ضعف در قوه حیوانیت‏حاصل گردد این‏لذات نیز ضعیف‏تر مى‏گردند.

*چون لذت عقلانی تنها برای نفوس مطهره از رذایل و دارای فضایل است در ابتدای امر زندگی برای آدم میسر نیست.

*بعد از آنکه آدمى به مرتبه درک لذات عقلیه رسید، هر چند قوه عقلیه زیادمى‏شود و تسلط عقل بر سایر قوا زیاد مى‏گردد، لذات آن هم بیشتر مى‏شود، و همه روزه‏در قوت و شدت است، و نقص و زوالى از براى آن نیست.