عرفانی و اخلاقی

معراج السعاده(۹)-صفحه ۲۱ و ۲۲

فصل نهم: فایده علم اخلاق و برتری آن  بر سایر علوم

* سعادت ابدی، از براى انسان موقوف است‏به دفع‏اخلاق ذمیمه و اوصاف رذیله، و کسب ملکات ملکیه و صفات قدسیه.

 دفع‏ اوصاف رذیله، و کسب ملکات ملکیه منوط است

به شناختن رذائل صفات و فضائل ملکات، و جدا سازی نیک و بد آنها ازهم، و دانستن معالجاتى که در علم اخلاق از براى تهذیب نفس مقرر است.

* شرافت هر علمى به شرافت موضوع آن است.وموضوع این علم، نفس ناطقه انسانیه است.

*انسان هم می تواند پایین تر از حیوانات باشد("ان هم الا کالانعام بل هم اضل سبیلا") و هم می تواند بالاتر از فرشتگان قرار گیرد. و سبب خلقت باشد("لولاک لما خلقت الافلاک‏") و این به جهت اختلاف در صفات است نه به جهت اختلاف در جسمانیت.                                    

اى نقد اصل و فرع ندانم چه گوهرى                         کز آسمان تو برتر و از خاک کمترى

*و علم اخلاق علمیست که انسان را از درجه دون حیوان به مقام فوق ملائک می رساند و دلیل شرافت آن علم اینست.

*بدن جهت حکمای سلف علم اخلاق را اول تعلیم‏خود قرار داده بودند، و اول به شاگردان خود این علم را مى‏آموختند.و تحصیل سایرعلوم را از براى کسى که تهذیب اخلاق نکرده بى‏ثمر مى‏دانستند.

*همانگونه که اگر بدنی مریض است از خوردن غذای لذیذ و سالم هم جز آسیب چیزی نمی بیند،نفسی که در آن آلودگی و رزائل است از علوم به جز شر و فساد ثمری نمی بیند.

*به همین دلیل بیشتر کسانى که خود را از زمره‏اهل علم مى‏شمرند، به مراتب حال ایشان از عوام بدتر، و دل ایشان سیاه‏تر است.

* علم بدون عمل گمراهى و ضلال، وتعلم بدون طاعت، خسران و وبال است.

*قول پیغمبر - صلى الله علیه و آله و سلم – است که:

"البلاهة ادنى الى الخلاص من فطانة بتراء".

"ابلهى و نادانى به نجات نزدیکتر است از زیرکى ناقص و ناتمام‏".

"*قصم ظهرى رجلان: عالم متهتک و جاهل متنسک‏".

"دو نفر پشت مرا شکستند:

یکى عالمى که پرده شریعت را درد و به علم خود عمل نکند، و دیگرى جاهلى که آداب عبادت را نداند و بدون علم عبادت کند" .

فصل دهم: تهذیب اخلاق و ثمره آن

* فایده علم اخلاق، پاک ساختن نفس است از صفات رذیله، و آراستن آن به ملکات جمیله، که از آن به «تهذیب اخلاق‏» تعبیرمى‏شود. و ثمره تهذیب اخلاق، رسیدن به خیر و سعادت ابدیه است

* اصلاح بعضى صفات یا در بعضى اوقات، اگر چه خالى از ثمر نیست، و لیکن‏موجب سعادت ابدیه نمى‏شود.همچنان که صحت‏بدن و نظام مملکت نیست مگر به‏دفع جمیع امراض، و اصلاح جمیع طوایف و اشخاص در تمام اوقات.

سعید مطلق کیست

* «سعید مطلق‏» کسى است که: تمام صفات و افعال خود را به صورت ثابت و پایدار از تغییر احوال اصلاح نماید تا درآنها خللى راه نیابد و بد کردن مردمان با او، را از احسان و نیکوکارى بازندارد.و دشمنى نمودن دیگران با او در دوستى او خلل نرساند.

* «سعید مطلق‏» کسى است که:اگر آنچه به ایوب پیغمبر رسید به او رسد تغیر در احوالش‏حاصل نگردد.

"اهل التسبیح و التقدیس لا یبالون بالتربیع و التسدیس و الانسان بعد علو النفس لا یعتنى بالسعد و النحس‏"

"اهل ذکر پروردگار را، از «تربیع و تسدیس‏» (73) کواکب چه باک است، و ارباب نفوس قویه را از سعد و نحس فلک چه بیم‏."