قرآن

نقطه ى شروع

حـفـظ جـزء اول قرآن از حفظ جزء دوم مشکل تر است , و حفظ جزء دوم از جزء سوم دشوارتر .

بدین سبب , یکى ازحافظان مى گوید: هرکه پنج جزء قرآن را حفظ کند , باید به حفظ کل قرآن امیدوار باشد . حـفـظ قـرآن در آغاز

کار دشوارتر است و هر چه پیش تر رویم ,دشوارى ها کم تر مى شود .

تثبیت محفوظات

نـگهدارى هر پدیده یى از ایجاد آن دشوارتر است . این قانون در[حفظ قرآن] نیز جارى است .

پس از مـرحـلـه ى دشـوار حـفظ, باید دراندیشه ى مرحله ى دشوارتر تثبیت محفوظات بود .

تثبیت آیات درذهن به چند شکل زیر انجام مى پذیرد: 1- تکرار 2- گوش سپردن به نوارهاى قرآنى 3- نوشتن آیات در این میان , نیرومندترین و مؤثرترین ابزار تکرار است که در بحث آینده از آن , سخن گفته خواهد شد . شیوه ى تکرار تکرار خود به شکل هاى گوناگونى نیز تحقق مى یابد, براى مثال مى توان به سه شیوه ى زیر اشاره کرد

قرائت در نماز

قـرائت قـرآن در نمازهاى واجب و مستحب , نوعى تکرار شمرده مى شود .

در نماز واجب باید بعد از سـوره ى حـمـد یـک سـوره ى کـامل قرائت شود, ولى در نماز مستحبى بعد از حمد هر مقدار آیه خوانده شود, کافى است و نماز صحیح است .

بااجراى این روش , مى توان به تکرار محفوظات قرآنى پرداخت و آن هارا در ذهن متقن و مستحکم ساخت.

عرضه بر دیگران

یـکـى از راه هاى تکرار محفوظات قرآنى , عرضه بر دیگران است .

حافظ قرآن هنگام عرضه به نقاط ابـهـام و ضـعـف خـود پـى مـى برد ومحفوظاتش متقن ومستحکم مى گردد . پیامبر اسلام (ص ) کـه فـصـیـح تـریـن مـردم اسـت و قـرآن را از جـبـرئیل دریافت مى کرد - در ماه رمضان هر سال محفوظاتش رابر جبرئیل عرضه مى داشت .
صحابه نیز محفوظات خویش را بر پیامبر عرضه مى کردند تا بردرستى اندوخته هاى قرآنى شان مهر تایید زنند و اطمینان یابند .
حافظ قرآن مى تواند با شرکت در محافل حفظ یا گزینش دوست به تکرار آیات بپردازد یا دست کم محفوظات خود را بر یکى از بستگان و آشنایانش عرضه کند .

روش های موثر در حفظ آیات

تکرار

براى حفظ و استقرار آیات همانند, باید آن ها را چند برابرآیه هاى معمولى تکرار کرد.

روش مقایسه

[مـقـایـسـه ] یعنى کنار هم قرار دادن آیات همانند و به حافظه سپردن دقیق موارد اختلاف آن ها, بـراى مـثـال وقـتـى آیـه هـاى 136 بقره و 84 آل عمران را کنار هم مى نهیم و دقت مى کنیم , در مـى یـابـیـم که آیه ى 136 بقره کلمه ى [قولوا] دارد و آیه ى 84 آل عمران [قل ]  دراولى [الى ] و در دیـگرى [على ] دیده مى شود . افزون براین , در اولى [اوتى ] دوبار تکرار شده است . پس این دوآیه در سه مورد با یکدیگراختلاف دارند .

وقتى آیات همانند را یک جا قرار دهیم و بایکدیگرمقایسه کنیم , در حافظه بهتر جاى مى گیرند و از دوام بیش ترى برخوردار مى شوند

روش تناسب

یـکى از بهترین و سودمندترین راه هاى حفظ آیات همانند, روش [تناسب صدر و ذیل ] است که در فـن بدیع [تمکین ] خوانده مى شود .

تمکین یعنى آن که ذیل آیه با صدر آن در معنا تناسب دارد,براى مثال درآیه 103 انعام مى خوانیم : لاتدرکه الابصار و هو یدرک الابصار و اللطیف الخبیر .

[ او خدا] را هیچ چشمى در نمى یابد و او بینندگان رامشاهده مى کند, و او نامرئى وآگاه است . بـى تـردیـد وقـتـى چـیـزى لطیف باشد چشم ها از دیدنش ناتوانند . بنابراین , کلمه ى [اللطیف ] با جـمـلـه ى [لاتدرکه الابصار]  مناسبت دارد .

افزون براین , هرکس از حقیقت اشیا آگاه باشد, خبیر خوانده مى شود . پس کلمه ى [الخبیر] با جمله ى [و هو یدرک الابصار] متناسب است .
در آیه ى16 نساء نیز مى خوانیم : [و الذان یاءتیانها منکم فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضواعنهما ان اللّه کان توبا رحیما ]  .

هـرکـس از مـسـلـمانان کردار ناشایست مرتکب شود چه زن چه مرد, آن ها را با سرزنش بیازارید .

چنانچه توبه کردند, متعرض آنها نشوید, زیراخداوند توبه ى خلق رامى پذیرد و مهربان است .

در صدر این آیه , جمله ى [فان تابا و اصلحا] و در پایان آن صفات [توابا]  و[رحیما] ذکر شده است که با [تابا] و [اصلحا] تناسب دارد . البته گاه میان کلمات و عبارات صدر و ذیل آیه به ظاهر تناسبى مشاهده نمى شود, ولى با دقت و تامل بیش تر مى توان رگه هاى تناسب راشناسایى کرد .

روش قرداد

[ قرداد] یعنى رمزى که حافظ قرآن براى به خاطر سپردن دقیق آیات همانند درست مى کند .

البته ایـن رمز گاه معنا و مفهوم روشنى ندارد و تنهاحافظ را در تداعى الفاظ آیات یارى مى دهد, براى مثال در آیات 176 و 177 و 178 سوره ى آل عمران به ترتیب مى خوانیم : [ولایحزنک الذین ...

و لهم عذاب عظیم .

] ان الذین اشترو ...

و لهم عذاب الیم .

] و لایحسبن الذین ...

و لهم عذاب مهین .

] بـراى حـفظ آخر این آیات - که با یکدیگر همانند است - قرارداد[عام ] سودمند مى نماید .

سه حرف [ع ], [الف ] و [م ] به ترتیب حروف آغازین کلمات [عظیم ], [الیم ] و [مهین ] است و نشان مى دهد که ایـن کـلـمـات بـه تـرتیب [عظیم , الیم و مهین ] دراین سه آیه آمده است

در آیه ى154 آل عمران مى خوانیم : ثم انزل علیکم ...

و لیبتلى اللّه ما فى صدورکم و لیمحص ما فى قلوبکم ...

درایـن آیـه , کـلمه هاى [صدورکم ] و [قلوبکم ] به طور معمول اشتباه مى شود .

در این جا, مى توان مـقـدم بـودن حـرف [ص ] بـر [ق ] درحـروف الفبا را رمز قرار داد و در زمان تردید با توجه به این رمزدریافت که [صدورکم ] پیش از [قلوبکم ] قرار دارد .

این قراردادهابیش ترشخصى و مبهم است , ولى رمزهاى غیرمبهم و قابل استفاده براى همگان نیز وجود دارد که چند نمونه از آن عبارت است از:

 1 - در قرآن همواره کلمه ى [ولى ] بر [نصیر] مقدم است , مانندآیات زیر:

و اللّه اعلم باعدائکم و کفى باللّه ولیا وکفى باللّه نصیرا .

واجعل لنا من لدنک ولیا واجعل لنا من لدنک نصیرا .

ومالکم من دون اللّه من ولی و لا نصیر .

2-در قرآن همیشه [سمیع ] پیش از [علیم ] آمده است , مانندآیات زیر:

ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم .

فسیکفیکهم اللّه و هو السمیع العلیم .

ان اللّه سمیع علیم .